Fundacje są popularnymi organizacjami pozarządowymi w Polsce, wykorzystywanymi do celów społecznych. W ostatnim czasie coraz większą uwagę zyskuje zupełnie nowa forma fundacji: fundacja rodzinna – umożliwia właścicielom firm zapewnienie ciągłości przedsiębiorstw w rodzinie, a także ochronę majątku. W niniejszym artykule omówimy kluczowe różnice między fundacją rodzinną, a zwykłą fundacją w polskim systemie prawnym.
1. Cel działalności fundacji
„Zwykła” fundacja: Zgodnie z ustawą o fundacjach z 1984 roku, fundacje mogą być powoływane, by realizować cele społecznie lub gospodarczo użyteczne. Przykładami takich celów są m.in. ochrona zdrowia, rozwój nauki, oświata, kultura, opieka społeczna czy ochrona środowiska. Fundacje te nie mogą być zakładane w celu zaspokojenia prywatnych potrzeb założyciela ani członków jego rodziny.
Fundacja rodzinna: Wprowadzenie fundacji rodzinnej do polskiego systemu prawnego w 2023 roku miało na celu ochronę majątku rodzinnego oraz umożliwienie przekazywania go kolejnym pokoleniom. Fundacje rodzinne nie muszą realizować celów społecznych, a ich głównym zadaniem jest zarządzanie majątkiem oraz zapewnienie stabilności finansowej beneficjentom – w szczególności członkom rodziny założyciela.
2. Beneficjenci
Zwykła fundacja: W przypadku tradycyjnej fundacji, beneficjentami jej działalności są najczęściej społeczeństwo lub określone grupy społeczne, które mają korzystać z realizowanych przez fundację projektów, programów, czy usług. Fundacja nie może być powołana wyłącznie z myślą o korzyściach dla prywatnych osób czy grup.
Fundacja rodzinna: Beneficjentami fundacji rodzinnej są głównie członkowie rodziny fundatora, choć mogą to być również inne osoby wskazane przez fundatora. W tym przypadku fundacja pełni rolę swego rodzaju “skarbnicy rodzinnej”, zarządzając majątkiem w sposób, który pozwala na przekazywanie środków beneficjentom, co może obejmować m.in. wypłaty finansowe, dostęp do majątku czy inne formy wsparcia.
3. Majątek fundacji
Zwykła fundacja: Fundator, zakładając zwykłą fundację, musi wnieść określony majątek, który pozwoli na realizację celów statutowych. Wartość majątku, jaka musi być wniesiona, nie jest ściśle określona przez ustawę, ale musi być wystarczająca do prowadzenia działalności.
Fundacja rodzinna: Przy zakładaniu fundacji rodzinnej również należy wnieść majątek (minimalna wartość funduszu założycielskiego to 100 tys. zł), jednak w tym przypadku majątek ten nie jest wykorzystywany do realizacji celów społecznych, lecz do zarządzania i inwestowania w interesie beneficjentów. Fundacja rodzinna może posiadać udziały w firmach, nieruchomości, a także inne aktywa, które służą do generowania dochodu na rzecz rodziny.
4. Zarząd i kontrola
Zwykła fundacja: W fundacjach tradycyjnych fundator może pełnić rolę członka zarządu, ale jego wpływ na funkcjonowanie organizacji po jej założeniu jest ograniczony. Zarząd fundacji działa w ramach wyznaczonych celów statutowych i jest zobowiązany do realizacji tych celów zgodnie z prawem i regulaminem fundacji.
Fundacja rodzinna: W fundacji rodzinnej fundator ma znacznie większą kontrolę nad zarządzaniem majątkiem, nawet po założeniu fundacji. Może on określać, jak mają być dysponowane środki, a także wskazać beneficjentów i zasady wypłat. Ponadto, fundator może pełnić funkcję w radzie fundacji rodzinnej, co daje mu możliwość nadzoru nad realizacją założeń fundacji.
5. Opodatkowanie i aspekty finansowe
Zwykła fundacja: Zwykłe fundacje są zwykle zwolnione z opodatkowania dochodów w zakresie, w jakim realizują cele statutowe o charakterze społecznym. Oznacza to, że większość dochodów, które są przeznaczone na cele statutowe, nie podlega opodatkowaniu.
Fundacja rodzinna: Opodatkowanie fundacji rodzinnej jest bardziej złożone. Co do zasady fundacja rodzinna jest objęta zwolnieniem z podatku dochodowego. Jednak jest wiele sytuacji, kiedy ten podatek należy zapłacić. Przykładami takich sytuacji są na przykład realizacja świadczenia na rzecz beneficjenta (podatek 15%) czy prowadzenie przez fundację rodzinną działalności gospodarczej, której zakres wykracza poza ramy wskazane w ustawie (podatek 25%). Prowadząc księgowość fundacji rodzinnej należy każdą transakcję analizować indywidualnie pod kątem opodatkowania.
6. Proces zakładania
Zwykła fundacja: Aby założyć fundację, niezbędne jest sporządzenie aktu założycielskiego, ustalenia wysokości funduszu założycielskiego, a także stworzenia statutu organizacji (wraz ze wskazaniem celów statutowych). Następnie fundacja musi zostać wpisana do Krajowego Rejestru Sądowego (KRS). Fundator musi również wnieść majątek, który będzie podstawą działalności fundacji.
Fundacja rodzinna: Proces założenia fundacji rodzinnej jest podobny, jednak wymaga większej precyzji w określeniu zasad zarządzania majątkiem. Niezbędne jest złożenie przez fundatora lub fundatorów oświadczenia o ustanowieniu fundacji rodzinnej przed notariuszem w akcie założycielskim lub testamencie. Konieczne jest sporządzenie statutu fundacji rodzinnej oraz przekazanie majątku na fundusz założycielski. Fundację rodzinną należy zgłosić do rejestru fundacji rodzinnych prowadzonym przez Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim. Ustawa o fundacji rodzinnej wprowadza szczegółowe przepisy dotyczące m.in. składu majątku fundacji, zasad wypłat dla beneficjentów oraz procedur wewnętrznych fundacji, co sprawia, że proces jej tworzenia jest bardziej skomplikowany niż w przypadku zwykłej fundacji.
Podsumowanie różnic między fundacjami
Choć fundacje rodzinne i tradycyjne fundacje mają pewne cechy wspólne, ich cele, struktura oraz sposób zarządzania majątkiem są zasadniczo różne. Zwykłe fundacje służą realizacji celów społecznych, a fundacje rodzinne mają na celu ochronę i zarządzanie majątkiem rodzinnym. Wybór między tymi formami organizacyjnymi zależy od indywidualnych potrzeb i priorytetów fundatora – zarówno w kontekście celów, jakie chce osiągnąć, jak i sposobu zarządzania majątkiem.
O fundacjach rodzinnych pisaliśmy również tutaj:
